Aromaterapia w rehabilitacji narządów ruchu ‒ cz. II

Kwiaty ylangu są ułożone na siatce, pod którą znajduje się kocioł z wodą podgrzewaną do wrzenia. Para wodna powoduje pękanie pęcherzyków z olejkiem w kwiatach i porywa olejek do chłodnicy z zimną wodą. Po schłodzeniu mieszanina zbiera się w tzw. butelce florentyńskiej (średniowieczny wynalazek alchemików z Florencji), w której następuje rozdział olejku od wody. Olejki, na ogół lżejsze od wody (są wyjątki, np. olejek cynamonowy z kory, wtedy butelka ma inną konstrukcję), zbierają się na górze i przelewają do odbieralnika, a woda jest zawracana do procesu (kohobacja), ponieważ zawsze zawiera niewielkie ilości olejku. W wielu przypadkach ta woda podestylacyjna, zwana hydrolatem, to bardzo popularny produkt, taki jak woda różana, woda lawendowa itp. Olejek z odbieralnika jest suszony od resztek wody różnymi metodami. Tylko tak otrzymane olejki eteryczne odpowiadają definicji ISO. Metoda destylacji z parą wodną jest stosowana do większości surowców olejkodajnych.

Druga metoda objęta tą normą to wyciskanie lub wirowanie olejku ze skórek owoców cytrusowych. Stosuje się wiele różnych technologii – po wyciśnięciu soku (najczęściej pomarańcze, cytryny, mandarynki, limetki) lub przed tym (bergamota). Wyciśnięta masa składa się z: wody, resztek stałych ze skórek i olejku. Ten ostatni oddziela się od odpadów poprzez filtrowanie i wirowanie lub dekantację. Oczywiście ostateczny proces to suszenie. W starożytnym Rzymie olejki cytrusowe wyciskano ręcznie w naturalną gąbkę, a z niej do zbiornika. Było to możliwe, bo zbiorniczki olejku znajdują się na powierzchni owoców.

Trzecia z podanych w normie metod, sucha destylacja, jest stosowana praktycznie tylko do otrzymywania dziegciu brzozowego, przez podgrzewanie drewna brzozy.

Opisane wyżej metody wyczerpują w gruncie rzeczy zasady technologiczne otrzymywania olejków eterycznych najlepszej jakości. Oczywiście przerób surowców olejkodajnych różni się skalą, techniką, używanymi instalacjami itd., co oczywiście ma wpływ na jakość i wydajność olejków. Inne wyniki otrzyma właściciel małej, prymitywnej destylarni polowej w Indiach niż skomputeryzowana fabryka-destylarnia przerabiająca olejek z kilkusethektarowych plantacji w USA czy Chinach. Wytłaczanie olejków cytrusowych jest w zasadzie produkcją uboczną przy wytwarzaniu soków, na ogół prowadzoną w całkowicie zautomatyzowanych urządzeniach w dużej skali (setki ton owoców).

W aromaterapii w zasadzie stosuje się wyłącznie olejki z najprostszych procesów, najlepiej z małych znanych destylarni. Procesy prowadzone w dużej skali, szczególnie te przeznaczone dla przemysłu perfumeryjnego i chemii gospodarczej, są poddawane modyfikacjom techniczno-technologicznym, których celem jest uzyskanie maksymalnej wydajności i standardowej jakości zapachowej, przy możliwie najniższych kosztach. Ponadto w wielu przypadkach niska cena ma większe znaczenie niż jakość i czystość olejków. Stąd modyfikacje procesów, np. w produkcji olejków cytrusowych, wprowadzanie dodatkowego procesu destylacji z parą wodną odpadów po wytłoczeniu olejku, co daje olejek niskiej jakości, ale możliwy do wykorzystania w chemii gospodarczej. Podobnie można modyfikować czas i warunki destylacji, uzyskując dużą wydajność kosztem jakości.

Bardzo często w aromaterapii preferuje się olejki organiczne (ekologiczne). Jest to o tyle uzasadnione, że certyfikowane zgodnie z zasadami dotyczącymi żywności (olejki są często stosowane w aromatach spożywczych) olejki eteryczne otrzymane z roślin uprawianych na certyfikowanych plantacjach organicznych gwarantują wyższą jakość i brak zanieczyszczeń środkami ochrony roślin lub nawozami. Dotyczy to szczególnie olejków cytrusowych. Istotne jest sprawdzenie, czy certyfikat organiczny został wydany przez uprawnioną do tego instytucję. Mimo dość powszechnego stosowania nie ma, z legalnego punktu widzenia, naturalnych, organicznych czy wegańskich kosmetyków i innych wyrobów, a wydawane w tym zakresie certyfikaty mają charakter prywatnych opinii. Oczywiście wykluczone jest stosowanie jakichkolwiek dodatków (np. przeciwutleniaczy, konserwantów itp.) w olejkach eterycznych przeznaczonych do aromaterapii, tym bardziej, że przy prawidłowym procesie produkcji, a potem transportu i przechowywania nie jest to konieczne. Zgodnie z wymaganiami etykiety olejków eterycznych powinny być opisane w sposób jednoznacznie określający ich charakter (eteryczny) i zgodnie z dyrektywą kosmetyczną zawierać spis składników według systemu INCI, który jednoznacznie wskazuje, czy produkt zawiera właściwy olejek (pozycja „składniki” na etykiecie powinna zawierać tylko nazwę olejku i tzw. potencjalnych alergenów, nie może zawierać nazw rozpuszczalników, słowa parfum, nazw innych olejków itd.).

Innym ważnym zagadnieniem jest istnienie na rynku substancji zapachowych produktów, które, choć stosowane np. w perfumerii, olejkami eterycznymi nie są. Dotyczy to wonnych składników tych roślin, z których ze względów technicznych lub technologicznych nie da się otrzymać olejków eterycznych zgodnie z normą ISO. Zwykle problemem jest rozkład olejku pod wpływem temperatury, zbyt niska wydajność lub wysokie koszty. Z tego typu roślin substancje zapachowe otrzymuje się drogą ekstrakcji. Tradycyjna metoda enfleurage polega na ekstrakcji substancji zapachowych z roślin poprzez ich absorbcję w tłuszczu (smalec lub łój), co daje tzw. pomadę, która już w tej formie bywała stosowana jako pachnidło. Później do perfum alkoholowych wprowadzono kolejną ekstrakcję pomady alkoholem etylowym, aby po jego oddestylowaniu otrzymać absolut, który można było stosować w tych perfumach. Proces ten jednak, ze względu na pracochłonność, niską wydajność i koszty, jest dziś praktycznie stosowany wyłącznie jako atrakcja turystyczna w Grasse. Od momentu wprowadzenia rozpuszczalników organicznych (heksan, eter naftowy itp.) ekstrakcję prowadzi się tymi rozpuszczalnikami, aby po ich oddestylowaniu otrzymać konkret, który następnie ekstrahuje się etanolem i wytwarza z niego absolut. Niektóre rośliny poddaje się również destylacji ciekłym dwutlenkiem węgla. Żaden z tych produktów (z wyjątkiem absolutów otrzymanych klasyczną metodą enfleurage) nie jest stosowany w aromaterapii ze względu na używanie produktów petrochemicznych i odmienny od olejków eterycznych skład, z możliwą zawartością substancji drażniących i szkodliwych. To samo dotyczy produktów z niektórych żywic. Warto poznać grupę roślin, z których olejków eterycznych otrzymać się nie da, np.: tuberoza, konwalia, fiołek, bez, orchidea itd. Znajdujące się w handlu często opisywane jako olejki, np. olejek konwaliowy, są albo roztworami absolutów, albo kompozycjami zapachowymi z dodatkiem syntetyków. Stosowanie takich produktów w aromaterapii jest niedopuszczalne.

Wydarzeniem roku 2019 było wprowadzenie na rynek olejku eterycznego z kwiatów jaśminu (olejku eterycznego jaśminowego INCI Jasminum Grandiflorum Oil), którego przez ponad 100 lat prób nie udawało się uzyskać w sposób opłacalny, w jakości odpowiadającej zapachem kwiatom jaśminu. Wprowadzony przez egipską firmę olejek eteryczny jaśminowy spełnia wymagania normy i zapachu, jednak kosztem bardzo wysokiej ceny.

Wybrane olejki eteryczne w fizjoterapii

W poniższym zestawieniu zostaną omówione (w porządku alfabetycznym) wybrane olejki eteryczne stosowane w fizjoterapii. Dla każdego olejku podano nazwę polską, łacińską nazwę surowca roślinnego (według ISO 4720), nazwę według INCI (International Nomenclature of Cosmetic Ingredients – czyli tę nazwę, jaką zgodnie z dyrektywą Unii Europejskiej i ustawą o kosmetykach należy podawać na etykietach kosmetyków zawierających dany olejek), opis pochodzenia i otrzymywania, wydajność z surowca, główne składniki, numer normy ISO i zapach. W opisie podstawowych właściwości terapeutycznych omówiono oddziaływanie olejków eterycznych na stan psychiczny i samopoczucie pacjentów oraz działanie olejków eterycznych na skórę, a także niektóre dolegliwości, przy których stosuje się techniki manualne (masaż, akupresura itp.) oraz hydroterapię z olejkami (kąpiele, sauna). Przy niektórych olejkach eterycznych na końcu opisu zastosowań podano ograniczenia, które odnoszą się do stosowania olejków w warunkach domowych, w dawkach terapeutycznych. Doświadczony lekarz czy aromaterapeuta w razie potrzeby może stosować takie olejki nawet w przypadku ograniczeń.

Olejek eteryczny bazyliowy (Ocimum basilicum L.)

• nazwa według INCI: Ocimum Basilicum Oil,
• pochodzenie: Komory, Madagaskar, kraje basenu Morza Śródziemnego, Rosja, Azja Południowo-Wschodnia, Nigeria. Bazylia jest uprawiana również w Polsce,
• ogólne zastosowanie: stosowana jest głównie jako ziele przyprawowe, szczególnie w kuchni francuskiej,
• sposób otrzymania i skład: produkowane są również gorszej jakości olejki bazyliowe z innych odmian, np. Ocimum gratissimum, Ocimum canum, Ocimun minimum oraz olejek bazyliowy Reunion, wszystkie one mają inny skład chemiczny niż bazylia właściwa. Otrzymywany przez destylację z parą wodną całego ziela. Wydajność: 0,3%. Główne składniki zależą od odmiany i pochodzenia olejku: typ linalolowy – linalol, typ metylochawikolowy – metylochawikol, typ linalolowo-eugenolowy – linalol, eugenol,
• zapach: średnio intensywna nuta środkowa, zapach charakterystyczny, świeży, ziołowy, ciepły, z nutami anyżkowo-korzenno-miętowymi,
• zastosowanie w aromaterapii: nerwobóle, migreny, bóle i skurcze mięśni, bóle reumatyczne i artretyczne, depresja, apatia, histeria, stany lękowe, bezsenność, zmęczenie fizyczne i umysłowe, brak koncentracji, przepracowanie, przeziębienie, katar, ukąszenia i użądlenia owadów i infekcje skóry. W aromaterapii zaleca się ostrożność w stosowaniu ze względu na możliwość podrażnienia skóry, szczególnie przez odmiany o dużej zawartości metyloeugenolu i metylochawikolu. Maksimum dwie krople na jeden zabieg.

Olejek eteryczny cynamonowy z kory (Cinnamonum zeylanicum Blume)

• nazwa według INCI: Cinnamonum Zeylanicum Bark Oil,
• pochodzenie: Sri Lanka, Indie, Chiny, USA, Madagaskar, Seszele,
• sposób otrzymania i skład: przez destylację wodną kory ścinanej z pędów-gałązek cynamonu uprawianego w formie krzewiastej. Ze względu na wysoką cenę bywa często fałszowany olejkiem cynamonowym z liści, chińskim olejkiem kasjowym lub syntetycznym aldehydem cynamonowym i eugenolem. Wydajność: 0,2-0,5%. Olejek jest cięższy od wody i zbiera się na dnie odbieralnika. Główny składnik – aldehyd cynamonowy – ISO 3524,
• zapach: średnio intensywna, trwała nuta środkowa, charakterystyczny zapach aldehydu cynamonowego, cenny składnik mieszanek do nawaniania powietrza – zapach „świąteczny”,
• zastosowanie w aromaterapii: przeziębienie, grypa, infekcje wirusowe, reumatyzm, zapalenie stawów, zaburzenia w krążeniu, zapalenie gardła, kaszel, stany zapalne skóry, kurzajki, infekcje skóry, łupież. W zaleceniach IFRA ogranicza się stężenie tego olejku w preparatach mających kontakt ze skórą do 1% ze względu na możliwość podrażnień, w innych preparatach (np. odświeżacze powietrza) do 5%. Ze względu na silne działanie nie stosować więcej niż dwie krople na jeden zabieg.

Olejek eteryczny cytrynowy (Citrus Limon (L.), syn Citrus limonum Risso)

• nazwa według INCI: Citrus Medica Limonum Oil,
• pochodzenie: drzewa cytrynowe są uprawiane w klimacie podzwrotnikowym i umiarkowanym, także w Europie. Za najlepsze uważa się olejki cytrynowe pochodzące z Włoch,
• sposób otrzymania i skład: olejek eteryczny jest otrzymywany przez wyciskanie różnymi metodami skórek owoców. We wszystkich metodach olejek przechodzi przez fazę emulsji wodnej, z której po odfiltrowaniu części stałych jest wydzielany za pomocą wirowania. Gorszy jakościowo olejek można otrzymywać przez destylację z parą wodną. Olejek eteryczny cytrynowy ze względu na swoją cenę bywa fałszowany terpentyną, olejkiem lemongrasowym lub cytralem naturalnym lub syntetycznym. W aromaterapii używa się wyłącznie olejku wyciskanego, nieprzerabianego. Wydajność: 0,3-0,8%. Główne składniki: d-limonen i cytral – ISO-855,
• zapach: średnio intensywna nuta górna, zapach lekki, słodki, świeży z charakterystyczną ciepłą nutą cytralu i ostrą limonenu,
• zastosowanie w aromaterapii: nadciśnienie, lęki, ociężałość umysłowa, napięcie nerwowe, przeziębienie, katar, reumatyzm, artretyzm, żylaki, stany zapalne skóry, opryszczka, łupież, egzema, przebarwienia skóry (cenny składnik preparatów do rozjaśniania skóry), okres menopauzy. W zaleceniach IFRA ogranicza się stosowanie tego olejku w preparatach pozostających na skórze do 2%. Nie powinien być stosowany w preparatach pozostających na skórze wystawionej na działanie słońca lub promieniowania UV. W pozostałych przypadkach nie ma ograniczeń.

Olejek eteryczny drzewa herbacianego (Melaleuca alternifolia (Maiden et Britche) Cheel, syn. Melaleuca linalriifolia Smith)

• nazwa według INCI: Melaleuca Alternifolia Oil,
• pochodzenie: dziko rosnące wysokie drzewo pochodzi z Australii. Nazwę „herbaciane” nadał kapitan James Cook, który zauważył, że australijscy aborygeni używają naparów z liści tego drzewa, tak jak Anglicy używali herbaty – czyli jako napoju i leku, m.in. na szkorbut. Nazwa jest powodem wielu pomyłek, ponieważ często olejek jest nazywany „olejkiem herbacianym” i kojarzony z herbatą, z którą nie ma nic wspólnego (z herbaty nie otrzymuje się żadnych olejków eterycznych),
• sposób otrzymania i skład: otrzymywany przez destylację liści i gałązek z parą wodną. Roślina jest uprawiana na plantacjach w formie krzewów, w pełni ekologiczna, bo odpady po destylacji są w całości używane jako paliwo i nawóz. Wydajność: 0,6%. Główne składniki: terpinen-4-ol, α-terpinen – ISO 4730,
• zapach: intensywna nuta górna i środkowa, zapach ostry, ziołowo-ziemisty, zielony, lekko piekący,
• zastosowanie w aromaterapii: przeziębienie, grypa, zdenerwowanie, szok, histeria, stany zapalne, artretyzm, infekcje skóry, grzybica, brodawki, kurzajki, infekcje i grzybice narządów płciowych, pleśniawki pochwy, trądzik, poparzenia, osłabienie odporności. Uznawany za jeden z najsilniejszych naturalnych środków przeciwmikrobowych, jest powszechnie stosowany w preparatach leczniczych, kosmetyce, wyrobach toaletowych itp. Ze względu na oddziaływanie na psychikę nie stosować u dzieci.

Olejek eteryczny eukaliptusowy (Eucalyptus globulus Labill.)

• nazwa według INCI: Eucalyptus Globulus Oil,
• pochodzenie: praktycznie wyłącznie z Australii, rzadko z innych regionów świata, tropikalnych i subtropikalnych. Charakterystyczne lasy eukaliptusowe pokrywają ogromne przestrzenie Australii, a piękne wysokie i rozłożyste pojedyncze drzewa są ozdobą miast i parków. Ze względów technicznych (techniki zbioru) przeznaczony na olejek eteryczny eukaliptus na plantacjach jest uprawiany w formie krzewiastej, ścinany w całości i destylowany po rozdrobnieniu,
• sposób otrzymania i skład: produkcja w pełni ekologiczna, jak w przypadku olejku eterycznego drzewa herbacianego. Bywa zastępowany znacznie tańszym olejkiem eterycznym Eucalyptus citriodora o zupełnie innym składzie i właściwościach. Wydajność: 1,5-3%. Główny składnik: 1,8-cyneol – ISO-770,
• zapach: intensywna nuta górna, charakterystyczny świeży, ostry, zielony, kamforowo-miętowy zapach i aromat,
• zastosowanie w aromaterapii: grypa, przeziębienie, kaszel, bronchit, reumatyzm, zmęczenie (sforsowanie) mięśni, zmęczenie umysłu, stany zapalne skóry, infekcje skóry i błon śluzowych, szczególnie jamy ustnej, zły zapach z ust, wszy. Ze względu na siłę oddziaływania nie stosować więcej niż dwie krople na jeden zabieg.

Olejek eteryczny geraniowy (Pelargonum x ssp., syn. Pelargonum graveolens)

• nazwa według INCI: Pelargonum Graveolens Oil,
• pochodzenie: geranium uprawiane jako surowiec do produkcji olejków eterycznego pochodzi z Afryki, chociaż prawie wszystkie plantacje uprawiają odmianę graveolens pochodzącą z najstarszych plantacji z okolic Grasse. Najcenniejszy olejek, zwany Geranium Burbon, pochodzi z upraw na Reunion i ma charakterystyczny różany zapach z nutą miętową,
• sposób otrzymania i skład: olejek otrzymywany przez destylację z parą wodną ziela, ścinanego w całości w okresie kwitnienia. Wydajność: 0,15-0,20%. Główne składniki: cytronellol, geraniol – ISO-4731,
• zapach: intensywna, bardzo trwała nuta środkowa, zapach kwiatowo-ziołowo-zielony z nutami różanymi i miętowymi,
• zastosowanie w aromaterapii: cellulit, otyłość, depresja, napięcia nerwowe, lęki, nerwobóle, zaburzenia seksualne, menopauza, zmienne stany emocjonalne, bóle menstruacyjne, zaburzenia w krążeniu, grypa, przeziębienie, katar, cellulit, otyłość, infekcje i stany zapalne skóry, egzemy, przetłuszczanie skóry, łupież, wrzody, rany, wszy. Ze względu na oddziaływanie na gospodarkę hormonalną nie stosować w czasie ciąży.

Olejek eteryczny goździkowy z pąków (Syzygium aromaticum) Merr. et Perry, syn. Eugenia caryophyllus (Spreng.) Bullock)

• nazwa według INCI: Eugenia Caryophyllus Flower Oil,
• pochodzenie: drzewa goździkowca pochodzą z wysp Moluckich, a uzyskiwane z nich suszone pąki kwiatowe były znane jako przyprawa już w starożytności i to zarówno w Chinach, jak i na Bliskim Wschodzie oraz w Europie (od IV wieku były cenione na równi z kosztownościami). Dziś największe uprawy można znaleźć na wyspach Zanzibar, Pemba i Penang, a także na Madagaskarze, Jawie, Sumatrze, Sri Lance, Reunion, w Afryce i Ameryce Południowej. Surowcem do produkcji przyprawy i olejku są wysuszone (do wilgotności 12-15%) pąki kwiatowe, zebrane tuż przed kwitnieniem. Są składnikiem wielu preparatów medycyny ludowej, a olejek także środków farmaceutycznych (stomatologia),
• sposób otrzymania i skład: olejek eteryczny otrzymywany jest przez dość długą (do 24 godzin, z kohobacją) destylację z parą wodną. Znacznie gorszy zapachowo i tańszy olejek eteryczny, produkowany głównie jako surowiec do izolowania eugenolu, otrzymuje się z liści, gałązek i szypułek. (INCI Eugenia Carrophyllus Leaf Oil). Wydajność: 18%, główne składniki: eugenol, octan eugenylu – ISO-3141, 3142, 3143,
• zapach: średnio intensywna, trwała nuta środkowa, bogaty zapach korzenno-balsamiczno-owocowy, ze świeżymi nutami drzewnymi,
• zastosowanie w aromaterapii: reumatyzm, artretyzm, nerwobóle, przeziębienie, zmęczenie umysłowe, bronchit, nudności, rozwolnienie, wzdęcia. Może zawierać do 0,5% metyloeugenolu. Ze względu na siłę oddziaływania nie stosować więcej niż dwie krople na jeden zabieg.

Olejek eteryczny imbirowy (Zingiber officinale Roscoe)

• nazwa według INCI: Zingiber Officinale Oil,
• pochodzenie: jest uprawiany w: Azji Południowo-Wschodniej, Chinach, Afryce Zachodniej i Japonii, ale także na Karaibach,
• ogólne zastosowanie: imbir jest znaną od wieków przyprawą, cenioną szczególnie w kuchni chińskiej i indyjskiej,
• sposób otrzymania i skład: olejek eteryczny imbirowy otrzymuje się z wysuszonego kłącza imbiru lekarskiego. Rozdrobniony surowiec destyluje się z parą wodną. Najlepszy olejek pochodzi z Indii z Wybrzeża Malabarskiego. Wydajność: około 2%. Główne składniki: ß-zyngiberen, kurkumen, farnesen – ISO 8897,
• zapach: intensywna, bardzo trwała nuta środkowa i dolna, charakterystyczny, nieco ostry zapach korzenny, ze słodkimi nutami balsamicznymi,
• zastosowanie w aromaterapii: reumatyzm, artretyzm, bóle mięśniowe, naciągnięte i sforsowane mięśnie i ścięgna, bóle pourazowe, przeziębienie, infekcje skóry, infekcje dróg oddechowych, dezynfekcja i odświeżanie powietrza. Ze względu na siłę oddziaływania nie stosować więcej niż dwie krople na jeden zabieg.

Olejek eteryczny jałowcowy z jagód (Juniperus communis L.)

• nazwa według INCI: Juniperus Communis Fruit Oil,
• pochodzenie: jałowiec pospolity jest rośliną występującą na wszystkich kontynentach w strefie umiarkowanej. Jego polska nazwa wywodzi się stąd, że jest rośliną o wyjątkowo dużej odporności na jałowość gleby. Rośnie dziko, trudno poddaje się uprawie. Cała roślina zawiera olejki eteryczne. Najcenniejszy jest olejek otrzymywany z szyszkojagód i ten jest powszechnie stosowany w aromaterapii. Charakterystyczną cechą olejku jałowcowego są duże różnice składu w zależności od pochodzenia,
• sposób otrzymania i skład: olejek destyluje się z parą wodną z dojrzałych (2-, 3-letnich) rozdrobnionych owoców zbieranych późną jesienią lub w zimie. Wydajność: 1,0-2,5%. Główne składniki: α-pinen, sabinen – ISO 8897,
• zapach: intensywna nuta środkowa, świeży, ciepły zapach drzew iglastych, z nutami balsamicznymi, drzewnymi, lekko grzybowymi, bez nuty terpentyny,
• zastosowanie w aromaterapii: zmęczenie umysłowe, bezsenność, lęki, bóle reumatyczne, zaburzenia menstruacji, otyłość, żylaki, cellulit, zapalenia i rozstępy skóry, trądzik, łojotok. Ze względu na oddziaływanie na psychikę nie stosować u dzieci oraz w czasie ciąży.

Olejek eteryczny lawendowy (Lavandula angustifolia Miller)

• nazwa według INCI: Lavandula Angustifolia Oil,
• pochodzenie: lawenda angustifolia jest jedną z około 30 odmian lawendy, z których trzy (lawendowy, spikowy i lawandynowy) mają znaczenie w przemyśle perfumeryjnym. W aromaterapii najistotniejszy jest olejek eteryczny lawendowy odmiany angustifolia uprawianej na skalę przemysłową we Francji (Prowansja) i w innych krajach Śródziemnomorskich (lawendowa wyspa Hvar), w Bułgarii, na Półwyspie Bałkańskim, na Ukrainie, w Gruzji i Mołdawii, i mniejszej skali w innych regionach, także w Polsce. Od olejków pozostałych dwóch odmian różni się dużą zawartością octanu linalilu i linalolu,
• sposób otrzymywania i skład: olejek lawendowy jest otrzymywany przez destylację z parą wodną kwitnącego ziela, ścinanego mniej więcej w połowie rośliny. Wydajność: 0,5-1,0%. Główne składniki: octan linalilu, linalol – ISO-3515,
• zapach: intensywna nuta górna, charakterystyczny, świeży, kwiatowo-ziołowy z delikatną nutą owocową i drzewną,
• zastosowanie w aromaterapii: środek uspokajająco-nasenny, depresja, lęki, zmęczenie i ociężałość umysłową, irytacja, histeria, napięcia nerwowe, bezsenność spowodowana zdenerwowaniem, bóle reumatyczne, migrena, bóle menstruacyjne, mięśniowe, nieregularna menstruacja, otyłość, cellulit, żylaki, katar, grypa, stany zapalne zatok i gardła, problemy menopauzy, stany zapalne skóry, egzemy, trądzik, rozstępy skóry, grzybice (stóp, organów płciowych i innej), pleśniawki pochwy, suchy łupież, wypadanie włosów. Ze względu na wpływ na gospodarkę hormonalną nie stosować w czasie ciąży.

Olejek eteryczny lemongrasowy (Cymbopogon flexuosus (Nees ex Steudel), W. Watson)

• nazwa według INCI: Cymbopogon Flexuosus (syn. Schoenantus) Oil,
• ogólne zastosowanie: w tradycji Indii jest stosowany jako odświeżający dodatek do mieszanek używanych w trociczkach i kadzidłach. Odstrasza owady, a szczególnie komary i kleszcze,
• pochodzenie: rośnie Indiach i innych regionach Azji Południowo-Wschodniej,
• sposób otrzymania i skład: olejek eteryczny lemongrasowy, zwany inaczej olejkiem palczatki cytrynowej (lub trawy cytrynowej), otrzymuje się przez destylację z parą wodną trawy. W handlu spotyka się również olejek lemongrasowy nieco gorszej jakości, otrzymywany z amerykańskiej odmiany palczatki (Cymbopogon citratus (DC) Stapf.). Wydajność: około 0,35%. Główny składnik: cytral – ISO 4718,
• zapach: intensywna, dość trwała nuta środkowa, świeży cytrynowo-zielony zapach z nutami ziołowymi i owocowymi powoduje, że stosunkowo tani olejek lemongrasowy znajduje szerokie zastosowanie jako zamiennik olejku eterycznego cytrynowego, szczególnie w mieszankach do nawaniania powietrza,
• zastosowanie w aromaterapii: nadciśnienie, lęki, ociężałość umysłowa, napięcie nerwowe, infekcje, bóle głowy, schorzenia górnych dróg oddechowych, grypa, przeziębienie, astma, kaszel, bronchit, reumatyzm, artretyzm, infekcje i stany zapalne skóry, opryszczka, grzybica, łupież, egzema, żylaki, okres menopauzy. W wyrobach kosmetycznych limitowana jest zawartość cytralu. Ze względu na siłę oddziaływania nie stosować więcej niż dwie krople na jeden zabieg.

Olejek eteryczny mięty pieprzowej(Mentha piperita L.)

• nazwa według INCI: Menta Piperita Oil,
• pochodzenie: mięta pieprzowa jest uprawiana na dużych obszarach w Europie, Azji i obu Amerykach, także w Australii,
• sposób otrzymywania i skład: olejek eteryczny mięty pieprzowej, zwany często, nieściśle, olejkiem miętowym (jest kilkanaście bardzo różniących się składem i zapachem eterycznych olejków miętowych), otrzymuje się przez destylację z parą wodną ziela uprawianego. Głównym składnikiem jest mentol, którego zawartość według norm farmakopealnych nie powinna być niższa niż 50%. Jest to istotne dlatego, że na rynku oferuje się jako olejek miętowy produkt uzyskany jako pozostałość po wydzieleniu mentolu w części lub całości. Oczywiście taki produkt ma inne właściwości i zapach niż czysty olejek. Olejki handlowe pochodzą często z procesów mieszania (blending) olejków różnej jakości, również z innych gatunków mięty przede wszystkim Mentha arvensis L. (ISO 9776), uprawianej na dużą skalę w Chinach i Indiach. Mięta to najpowszechniej stosowane ziele przyprawowo-lecznicze. Herbaty, cukierki, syropy, gumy do żucia, pasty do zębów, napoje, sałatki to tylko przykłady zastosowań ziela, olejku i ekstraktów. Olejek eteryczny miętowy ma właściwości odświeżające, orzeźwiające, antyseptyczne i przeciwbólowe. Wydajność: 0,2-2,0% w zależności od stopnia wysuszenia. Główne składniki: mentol, menton – ISO-856,
• zapach: intensywna, trwała nuta górna i środkowa, charakterystyczny z dominującą, świeżą, chłodzącą, orzeźwiającą nutą mentolu. Ceniony dodatek odświeżający w mieszankach do nawaniania powietrza,
• zastosowanie w aromaterapii: bóle głowy, migrena, bóle menstruacyjne, bronchit, grypa, przeziębienie, kaszel, stan zapalny zatok, ociężałość umysłowa, zmęczenie, szok i napięcie nerwowe, stany zapalne skóry, podrażnienia, także powodowane opalaniem i innymi zabiegami, np. depilacją, ukąszenia owadów. Obecność mentolu, który na skórze (i błonach śluzowych jamy ustnej) daje efekt chłodzenia, często stosowany w preparatach i zabiegach łagodzących podrażnienia skóry. Ze względu na wpływ na gospodarkę hormonalną nie stosować w czasie ciąży.

Olejek eteryczny pomarańczy słodkiej (olejek eteryczny pomarańczowy) (Citrus sinensis (L.) Osbeck)

• nazwa według INCI: Citrus Aurantium Dulcis Oil,
• pochodzenie: pomarańcze uprawiane głównie w południowych Włoszech (Sycylia i Kalabria) oraz w USA, Brazylii, Hiszpanii i Izraelu,
• sposób otrzymywania i skład: olejek eteryczny pomarańczowy otrzymuje się z owoców drzewa pomarańczy słodkiej. Jest wytłaczany ze skórki owocu przed wyciśnięciem soku lub po nim, podobnymi metodami jak olejek cytrynowy. Ponieważ w zasadzie skórka pomarańczowa jest odpadem przy produkcji soków, olejek jest bardzo tani i na ogół niefałszowany. Jest to jeden z najpopularniejszych olejków stosowanych w dużej skali do celów spożywczych. Obok typowych dla olejków cytrusowych właściwości antyseptycznych jest skutecznym środkiem łagodnie uspokajającym. Wydajność (w stosunku do owoców): 0,3% Główny składnik: d-limonen – ISO-3140,
• zapach: intensywna górna nuta, charakterystyczny cytrusowy zapach z nutą limonenu,
• zastosowanie w aromaterapii: depresja, lęki, napięcia nerwowe, spazmy, napięcia mięśni, skurcze, podniecenie, bezsenność, infekcje skóry różnego pochodzenia. Nie powinien być stosowany w preparatach pozostających na skórze wystawionej na działanie słońca lub promieniowania UV.

Olejek eteryczny rozmarynowy (Rosmarinus officinalis L.)

• nazwa według INCI: Rosmarinus Officinalis Oil,
• pochodzenie: kwiat rozmarynu rosnący dziko i jest uprawiany w krajach śródziemnomorskich i na południu Rosji,
• sposób otrzymania i skład: olejek eteryczny rozmarynowy otrzymuje się poprzez destylację z przegrzaną parą wodną ściętych po kwitnieniu liści i gałązek krzewinki rozmarynu. Występuje w wielu odmianach różniących się wydajnością i składem olejku. Najlepsze jakościowo są olejki francuskie i hiszpańskie. Bywa fałszowany terpentyną lub frakcjami olejku kamforowego. Jest to jeden z najcenniejszych olejków eterycznych w aromaterapii. Składnik słynnej „Wody Królowej Węgier” – pierwszych na świecie perfum, przypisywanych Elżbiecie z rodu Piastów, królowej węgierskiej w XIV wieku. Już wówczas znane były terapeutyczne, pobudzające siły witalne, właściwości rozmarynu. Wydajność: 0,4-1,5% Główne składniki: 1,8-cyneol, α-pinen, kamfora – ISO-1342,
• zapach: intensywna, bardzo trwała nuta środkowa, jest zapach uznawany za wzorzec zapachu ziołowego.
• zastosowanie w aromaterapii: zmęczenie fizyczne i umysłowe, zaburzenia pamięci, ociężałość umysłowa, oziębłość seksualna, cellulit, żylaki, zaburzenia menstruacji, bóle głowy, migreny, bóle mięśni różnego pochodzenia, reumatyzm i artretyzm, grypa, astma, chroniczny bronchit, kaszel, infekcje skóry, łupież, łysienie, trudno gojące się rany. Ze względu na oddziaływanie na psychikę nie stosować u dzieci.

Olejek eteryczny tymiankowy (Thymus vulgaris L.)

• nazwa według INCI: Thymus Vulgaris Oil,
• pochodzenie: niska krzewina uprawiana w całej Europie,
• sposób otrzymania i skład: olejek eteryczny tymiankowy otrzymuje się przez destylację z parą wodną tymianku właściwego. Istnieje kilkanaście innych odmian tymianku dających olejki gorszej jakości. Ma wiele cech terapeutycznych. Podobnie jak lawenda jest znakomitym antyseptykiem i sprzyja zabliźnianiu się ran. Zwiększa odporność organizmu na infekcje wszelkiego rodzaju. Wydajność: około 0,7%. Główne składniki: borneol, tymol, α-terpineol – ISO 14715,
• zapach: średnio intensywna nuta górna, charakterystyczny ciepły, ziołowo-zielony zapach,
• zastosowanie w aromaterapii: ociężałość umysłowa, bezsenność, depresja, lęki, infekcje bakteryjne i wirusowe, katar, grypa, kaszel, bronchit, astma, przeziębienie, reumatyzm i artretyzm, sforsowanie mięśni, podrażnienia skóry, wypadanie włosów. Olejek tymiankowy podnosi ciśnienie krwi. Nie stosować u osób z nadciśnieniem. Ze względu na oddziaływanie na psychikę nie stosować dla dzieci. Ze względu na wpływ na gospodarkę hormonalną nie stosować w czasie ciąży.

Dekalog Aromaterapii

Dekalog Aromaterapii, zawierający podstawowe zasady stosowania olejków eterycznych w zabiegach aromaterapeutycznych, został opracowany i przyjęty przez Polskie Towarzystwo Aromaterapeutyczne.

1. Używaj tych olejków i mieszanek olejków eterycznych, których zapach najbardziej ci odpowiada.
2. Przygotowując mieszankę, nie mieszaj ze sobą więcej niż pięciu olejków eterycznych, i tak każdy z nich zawiera niezwykłe bogactwo składników.
3. Nie stosuj większych dawek olejków eterycznych niż jest to wskazane, to znaczy: 10-15 kropli w kominku aromaterapeutycznym w 30-50 ml wody, 10-15 kropli do wanny wody podczas kąpieli, 10-30 kropli w 50 ml oleju roślinnego do masażu.
4. Nie stosuj olejków eterycznych doustnie.
5. Nie stosuj nierozcieńczonych olejków eterycznych bezpośrednio na skórę. Do masażu rozpuszczaj je w tzw. nośniku, którym powinien być naturalny olej roślinny*.
6. Przed pierwszym zabiegiem aromaterapeutycznym wykonaj 12-godzinny test uczuleniowy. Kroplę olejku eterycznego lub mieszanki rozpuść w łyżeczce oleju roślinnego i wetrzyj za uchem lub na mostku. Jeżeli w ciągu tego czasu nie pojawi się czerwony odczyn lub inne objawy podrażnienia, olejek możesz stosować.
7. Nie łącz kąpieli aromaterapeutycznej z generalnym myciem i szorowaniem ciała i nie stosuj płynów pianotwórczych. Zanurz się w ciepłej kąpieli przynajmniej na 15 minut i poddaj się relaksowi.
8. Przestrzegaj przeciwwskazań do stosowania poszczególnych olejków eterycznych, np. w przypadku ciąży, uczulenia, wieku dziecięcego, wystawiania skóry na promienie UV itd.
9. Stosuj tylko olejki eteryczne wysokiej jakości.
10. Stosuj olejki eteryczne z przekonaniem o ich leczniczych właściwościach, czerpiąc przyjemność z piękna ich zapachów.

* Nierozcieńczone olejki eteryczne mogą prowadzić do: zniszczenia stratum corneum, destrukcji błon komórkowych w naskórku i skórze właściwej, a nawet zaburzeń w obrębie krążenia skórnego, powodując uwalnianie mediatorów zapalnych, a w rezultacie utratę funkcji skóry jako powłoki i bariery dla czynników środowiska.

Piśmiennictwo

1. Suskind P.: Pachnidło. Świat Książki, Warszawa 1996, tłumaczenie: M. Łukasiewicz.
2. Brud W.S., Konopacka-Brud I.: Podstawy perfumerii. Łódź 2009.
3. Brud W.S., Konopacka-Brud I.: Pachnąca apteka – tajemnice aromaterapii. Wyd. VI, Łodź 2000.
4. Konopacka-Brud I., Brud. W.S.: Aromaterapia dla każdego. Wyd. IV, Białystok 2007.
5. Konopacka-Brud I., Brud W. S.: Aromaterapia w gabinecie kosmetycznym i ośrodku odnowy biologicznej Wellness i SPA. WSZKiPZ, Warszawa 2010.
6. Baser C.H. i in.: Handbook of Essential Oil – Science, Technology and Applications. London, New York 2010.
7. Góra J., Lis A.: Najcenniejsze olejki eteryczne. Toruń 2005.
8. Lis.: Najcenniejsze olejki eteryczne. Cz. II. Łódź 2013.
9. Janeczko Z., Grabowska K.: Aromaterapia w terapii narządów ruchu. „Aromaterapia”, 2008, 14, 1/2, 51-52.
10. Molska-Wiszowata P.: Aromaterapia w schorzeniach narządu ruchu. „Aromaterapia”, 2017, 23, 1, 15-30.
11. Janeczko Z., Tyka K.: Toksyczność i interakcja olejków eterycznych. „Aromaterapia”, 2007, 13, 3, 26-31.
12. Strony internetowe www.pta.org.pl, www.aromaterapia.pl, www.literatura.aromaterapia.pl (kwartalnik „Aromaterapia”).