Fizjoterapia w powikłaniach cukrzycy typu II

Cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną, a zachorowalność na nią wciąż systematycznie wzrasta. Wiele osób cierpi na cukrzycę jeszcze przed postawieniem diagnozy, co świadczy o tym, że dolegliwości towarzyszące cukrzycy mogą być mylone z innymi chorobami. W przypadku osób chorujących na cukrzycę szczególnie ważna jest fizjoterapia, która obejmuje kinezyterapię, leczenie uzdrowiskowe i fizykoterapię.

Słowa kluczowe: cukrzyca, powikłania, fizjoterapia

Cukrzyca jest jedną z chorób cywilizacyjnych. Coraz więcej ludzi cierpi z powodu tej choroby oraz jej powikłań, ostrych bądź przewlekłych, do których należą między innymi: choroby dużych i małych naczyń, neuropatie, nefropatie, retinopatie, zespół stopy cukrzycowej. Powikłaniami ostrymi są infekcje, śpiączki cukrzycowe, a także hipoglikemia. Niestety, wielu ludzi cierpi na tę chorobę jeszcze na długo przed postawieniem rozpoznania, co świadczy o tym, że objawy cukrzycy nie zawsze są specyficzne i mogą być mylone z dolegliwościami innych chorób. Cukrzyca, szczególnie jej przewlekłe powikłania, jest bardzo istotnym problemem klinicznym. Powikłania są przyczyną niepełnosprawności oraz śmiertelności u diabetyków nimi dotkniętych. Badania pokazują, że kluczową rolę w patogenezie powikłań cukrzycowych odgrywa hiperglikemia. 

Leczenie osób chorych na cukrzycę powinno być kompleksowe. Istotna jest fizjoterapia, będąca nieodłącznym elementem leczenia kompleksowego tych chorych. Postępowanie fizjoterapeutyczne musi być indywidualnie i starannie dobrane do potrzeb każdego pacjenta. Regularna aktywność fizyczna obniża stężenie glukozy we krwi, w wyniku czego zapobiega albo leczy powikłania cukrzycy. W zapobieganiu cukrzycy trzeba wziąć pod uwagę czynnik genetyczny i czynniki środowiskowe, które sprzyjają występowaniu tej choroby. Należy dbać o higienę trybu życia, by uchronić się przed wystąpieniem cukrzycy bądź przed pojawieniem się jej powikłań.

Postępowanie fizjoterapeutyczne jest jedną z metod leczenia cukrzycy, jest wręcz jego nierozłącznym elementem, jeśli chodzi o holistyczne podejście do pacjenta. Kinezyterapia zapewnia choremu odpowiedni wysiłek fizyczny, fizykoterapia i leczenie uzdrowiskowe pomagają łagodzić objawy powikłań. Kompleksowa ocena kliniczna osoby chorującej na cukrzycę pozwala zaplanować optymalny program fizjoterapii, który będzie indywidualnie dobrany dla każdego pacjenta. Szczególnie ważne jest prawidłowe kojarzenie zabiegów fizykalnych, dzięki którym można osiągnąć zadawalające efekty. Fizjoterapia przyczynia się do poprawy jakości życia osób zmagających się z cukrzycą, a także ukazuje, jak wiele można zdziałać za pomocą wysiłku fizycznego i zabiegów balneofizykalnych (1, 2, 3).

Neuropatie

Neuropatia cukrzycowa to zespoły ostrych bądź przewlekłych objawów uszkodzenia układu nerwowego ośrodkowego i obwodowego albo autonomicznego (wegetatywnego). Wśród tych zespołów można wyróżnić przewlekłą neuropatię obwodową, ostre zapalenia nerwów obwodowych, mononeuropatię, amiotrofię i neuropatię trzewną.

Przewlekła neuropatia obwodowa (polineuropatia, neuropatia czuciowo-ruchowa) rozpoczyna się uogólnioną, bezobjawową dysfunkcją czuciowo-ruchową, a także dysfunkcją autonomicznych obwodowych włókien nerwowych. Dotyczy jednak przeważnie zaburzeń czucia, a nie czynności ruchowych. Neuropatia czuciowo-ruchowa cechuje się symetrycznym charakterem i początkowo dotyczy dystalnych części kończyn dolnych. Obecność i nasilenie neuropatii wiąże się z długością czasu trwania cukrzycy i stopniem hiperglikemii. U diabetyków z cukrzycą II typu neuropatię często można stwierdzić już w momencie rozpoznania cukrzycy. Ostre zapalenie nerwów obwodowych jest wynikiem nieprawidłowego kontrolowania glikemii, jednakże czasami może być paradoksalną odpowiedzią na wprowadzenie odpowiedniego leczenia. Zapalenie powoduje piekący ból stóp nasilający się w nocy, uniemożliwiający spanie. U wielu chorych ocena obiektywnie nie stwierdza cech neuropatii, lecz występuje przeczulica skóry (np. nocne dolegliwości spowodowane kontaktem skóry z pościelą). Nieustający ból może doprowadzić do depresji, anoreksji, a także utraty masy ciała, która u osób starszych stanowi podejrzenie neuropatii nowotworowej.

W postępowaniu u chorych z neuropatią istotnym elementem jest kinezyterapia, która jest jedną z metod wykorzystywaną do leczenia tych dolegliwości. Systematyka w wykonywaniu ćwiczeń fizycznych umożliwia lepszą kontrolę glikemii, co z kolei może przyczynić się do zmniejszenia szybkości nasilania się neuropatii. Zalecane są do wykonywania ćwiczenia czynne wolne, wolne indywidualne oraz ze stopniowanym obciążeniem, wykonywane codziennie, ogólnousprawniające, zespołowe w basenie leczniczym, prowadzone co drugi dzień, ćwiczenia naczyniowe indywidualne albo zespołowe. Dobór odpowiedniego rodzaju ćwiczeń usprawniających jest zależny od stopnia nasilenia objawów. Możliwe jest korzystanie z zajęć sportowych oraz rekreacyjnych, takich jak: pływanie, badminton, gry zespołowe, wolne biegi, marszobiegi, spacery, a także tańce. Należy jednakże pamiętać, że wysiłek fizyczny nie może być wysiłkiem beztlenowym, gdyż taki sposób aktywności działa pobudzająco na układ adrenergiczny oraz podnosi ciśnienie tętnicze (3, 4, 5).

W neuropatiach, jako uzupełnienie postępowania fizjoterapeutycznego, wykorzystuje się zabiegi z zakresu fizykoterapii. Pod wpływem zabiegów fizykoterapeutycznych dolegliwości bólowe zostają złagodzone lub całkowicie zanikają. W zależności od występujących objawów stosuje się głównie zabiegi z zakresu fizykoterapii, tj.: galwanizacja podłużna anodowa, z elektrodą czynną (anodą) pod stopami, a elektrodą bierną (katodą) na okolicę lędźwiowo-krzyżową, prądy diadynamiczne, prądy interferencyjne na kończyny dolne. Wykorzystuje się także elektrostymulację, przy niedowładach metodą jedno- lub dwubiegunową prądami prostokątnymi, prądy Träberta, zwiększając natężenie do granicy tolerancji (czas trwania zabiegu − 15 minut), jonoforezę z wykorzystaniem leków przeciwbólowych, a także ultradźwięki przy zaburzeniach czucia na kończyny dolne, trwające 8-10 minut i wykonywane co drugi dzień, a także światłolecznictwo. Wykorzystuje się również: zabiegi TENS, laser biostymulacyjny, impulsowe pole magnetyczne niskiej częstotliwości o kształcie impulsu sinusoidalnym, natężeniu 15 mT, częstotliwości 40 Hz, o czasie trwania dwunastu minut. Zabiegi stosuje się po wyrównaniu poziomu cukru we krwi, mają wówczas wysoką skuteczność (3, 5, 6).
Celami postępowania uzdrowiskowego są poprawa krążenia obwodowego, zapobieganie przykurczom oraz zanikom mięśniowym, zmniejszenie niedowładów, a także łagodzenie bólu. W tym celu stosuje się kąpiele czterokomorowe, masaż klasyczny, masaże wirowe albo podwodne kończyn dolnych, w temperaturze 37 stopni Celsjusza, trwające 10 minut, kąpiele kwasowęglowe, w zanurzeniu do pasa, o temperaturze od 34 do 35 stopni Celsjusza, trwające od 10-15 minut, przeprowadzane co dwa dni, kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe, w zanurzeniu do pasa, o temperaturze 36 stopni Celsjusza, trwające 10 minut, przeprowadzane co dwa dni, kąpiele solankowe, w zanurzeniu do pasa, o temperaturze 37 stopni Celsjusza, trwające 10 minut, kąpiele radonowe, w zanurzeniu do pasa, o temperaturze 37 stopni Celsjusza, trwające 10 minut, kąpiele ozonowe kończyn dolnych w gazie albo w wodzie, a także okłady z pasty borowinowej na kończyny górne albo dolne, o temperaturze 37 stopni Celsjusza, trwające od 20-30 minut, wykonywane co drugi dzień (7).

Galeria