Ochrona wizerunku fizjoterapeuty

Pacjenci coraz częściej chcą utrwalać wizerunek personelu medycznego. W rezultacie wizerunek fizjoterapeuty może zostać naruszony. Rozpowszechnienie wizerunku bez zgody fizjoterapeuty jest zasadniczo bezprawne. Celem artykułu jest przedstawienie regulacji prawnych dotyczących ochrony wizerunku fizjoterapeuty. 

W praktyce ochrony zdrowia coraz częściej pojawia się problem nagrywania personelu medycznego przez pacjentów i ich rodziny. Poza samym nagrywaniem/robieniem zdjęć występuje także rozpowszechnienie utrwalonych materiałów np. poprzez ich umieszczenie w internecie. W związku z powyższym należy zadać pytanie o legalność takich działań oraz o środki ochrony prawnej. Poruszana kwestia praktyczna jest związana z prawem do ochrony wizerunku.

Do naruszeń wizerunku dochodzi także w zakładach rehabilitacji, gdzie przykładowo rodzice nagrywają telefonem fizjoterapeutę (bez jego wiedzy/zgody) prowadzącego terapię ich dziecka lub sam pacjent nagrywa ćwiczenia, a następnie umieszczają filmik w internecie. Generalnie takie zachowanie stanowi naruszenie wizerunku fizjoterapeuty i może być sankcjonowane. 

Ochrona wizerunku jest uregulowana prawem, przede wszystkim w Kodeksie cywilnym, a także w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1231). Co do zasady, zgodnie z polskim prawem nie można rozpowszechniać cudzego wizerunku bez zgody osoby na nim przedstawionej.

Co to jest wizerunek? 

Prawo chroni wizerunek osoby fizycznej, w tym także podczas wykonywania zawodu medycznego. Prawo do ochrony swojego wizerunku ma także fizjoterapeuta. Na początku należy wyjaśnić, czym jest wizerunek. Termin „wizerunek” nie został zdefiniowany przez ustawodawcę. W doktrynie przyjmuje się m.in., że wizerunek jest konkretyzacją obrazu fizycznego nadającą się do rozpowszechnienia (1). Na wizerunek składa się zespół rozpoznawalnych cech fizycznych umożliwiających identyfikację określonej osoby (2). Wizerunkiem jest każde odzwierciedlenie obrazu fizycznego. Upraszczając, jest to prezentacja, przedstawienie obrazu fizycznego człowieka. Jest nim ustalenie w jakiejkolwiek formie obrazu fizycznego (wyglądu) człowieka, np. zdjęcie, rysunek, film. Jednocześnie wizerunek jest daną osobową, która w zależności od stanu faktycznego będzie stanowiła informację o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej. Do typowych nośników wizerunku należą fotografie lub utrwalenia audiowizualne, w tym nagrania z monitoringu z rozpoznawalną podobizną.

O wizerunku konkretnego fizjoterapeuty można mówić wtedy, jeżeli sposób prezentacji umożliwia rozpoznanie tej osoby. Niekoniecznie widoczna na zdjęciu/filmie musi być twarz osoby, ale może to być także fragment ciała (np. ręka z charakterystycznym tatuażem), istotna jest jej rozpoznawalność (możliwość identyfikacji fizjoterapeuty).

Naruszenie tego dobra ma miejsce dopiero, gdy wizerunek już rozpowszechniony umożliwia rozpoznanie konkretnej osoby (np. fizjoterapeuty Adama Nowaka), a ona nie wyraziła na to zgody. Rozpowszechnianie to zgodnie z definicją ustawową publiczne udostępnienie wizerunku w jakikolwiek sposób. Chodzi o sytuację, w której stworzona zostaje możliwość zapoznania się z wizerunkiem bliżej nieokreślonemu („z góry”), niezamkniętemu kręgowi osób. Spełnienie warunku rozpowszechniania wizerunku nie wymaga jego zwielokrotnienia; wystarczy, jeżeli został on udostępniony publicznie, np. na kanale YouTube. Według orzecznictwa zamieszczenie linku do materiału znajdującego się na innej stronie internetowej stanowi jego rozpowszechnienie. 

Wizerunek należy bezspornie do kategorii dóbr osobistych. Dobra osobiste to wartości o charakterze niemajątkowym związane z człowiekiem. Ich przykładowy wykaz jest zawarty w art. 23 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim do dóbr osobistych należą w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Wizerunek jest jednym z dóbr osobistych wymienionych w art. 23 Kodeksu cywilnego, które w praktyce ochrony zdrowia są coraz częściej naruszane.

Zgoda fizjoterapeuty na rozpowszechnianie wizerunku

Zgodnie z art. 81 prawa autorskiego rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie. Oznacza to, że fizjoterapeuta może wyrazić zgodę na rozpowszechnienie swojego wizerunku. Pacjent/członek jego rodziny czy też osoba trzecia (np. organizator lub uczestnik kursu zawodowego) powinien najpierw zapytać fizjoterapeutę o zgodę na rozpowszechnienie jego wizerunku. Brak zezwolenia może skutkować odpowiedzialnością prawną. Jednakże, gdy osoba portretowana otrzymała wynagrodzenie z tytułu utrwalenia swego wizerunku, domniemywa się zgodę na jego wykorzystanie.

W praktyce zgoda (zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku) może dotyczyć różnych nośników (np. tylko zdjęcie) i form rozpowszechnienia (np. tylko umieszczenie na autorskim blogu pacjenta w sieci), a także mieć różny zakres zależnie od woli fizjoterapeuty, np. tylko na uwidocznienie tyłem/rąk i bez twarzy itp. Zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku konkretnej osoby może być udzielone w dowolnej formie i nie wymaga formy pisemnej, jednakże jest to wskazane do celów dowodowych. Uprawniony powinien wyrazić zgodę najpóźniej w chwili ustalenia wizerunku. Przyjmuje się, że zgoda powinna być niewątpliwa. Fizjoterapeuta, udzielając zgody, powinien mieć pełną świadomość co do okoliczności rozpowszechnienia jego wizerunku (m.in. co do sposobu i czasu publikacji). Uprawniony fizjoterapeuta, udzielając zgody, powinien wskazać zakres działań, jakie może podjąć osoba uzyskująca zgodę. Zgoda udzielana jest na rzecz konkretnej osoby (np. pacjenta A.K.) lub podmiotu (np. firmy szkoleniowej). Ponowne wykorzystanie wizerunku przez inny podmiot wymaga powtórnego zezwolenia (3).

Reasumując, zgoda osoby portretowanej jest podstawową przesłanką upoważniającą do wykorzystania jej wizerunku, jednakże tylko w zakresie w niej określonym. Brak wyraźnego sprzeciwu wobec wykorzystania wizerunku nie powinien być kwalifikowany automatycznie jako udzielenie zgody (2). Powszechnie dopuszcza się możliwość odwołania wyrażonej zgody.

Zgoda fizjoterapeuty to podstawa legalności wykorzystania jego wizerunku jednakże zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku: 

1. osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych (np. poseł), społecznych (np. prezes fundacji), zawodowych (np. aktor, piosenkarz),
2. osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza (np. mecz, koncert).

Ustawa nie definiuje pojęcia osoby powszechnie znanej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 lipca 2007 r., sygn. I CSK 134/07, zdefiniował określenie „grono osób powszechnie znanych” jako obejmujące osoby, które wprost lub w sposób dorozumiany godzą się na podawanie do publicznej wiadomości wiedzy o swoim życiu. Nie są to jednak tylko aktorzy, piosenkarze lub politycy, lecz także osoby prowadzące inną działalność, na przykład gospodarczą lub społeczną. 

Galeria