Ochrona wizerunku fizjoterapeuty

Zakres ochrony wizerunku człowieka w sposób szczegółowy określa art. 81 prawa autorskiego, który stanowi, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zgody osoby na nim przedstawionej. Rozpowszechnienie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej, którego to prawa nie może się ona zrzec. Zezwolenie to wyklucza bezprawność zachowania, czyli naruszenie dobra osobistego. 

W praktyce osoby wykonujące zawód medyczny mogą wyrazić zgodę na rejestrowanie treści wizyty bez utrwalania samej osoby (np. lekarza czy fizjoterapeuty). W przypadku wskazywania ćwiczeń, które powinny być wykonywane w warunkach domowych, możliwe jest nagranie częściowe sylwetki osoby udzielającej porady medycznej (np. rąk fizjoterapeuty). Należy pamiętać także, że do czasu, gdy pacjent korzysta z nagrania wizyty u fizjoterapeuty jedynie w osobistym, prywatnym celu, nie można mówić o naruszeniu przepisów o ochronie wizerunku.

Środki ochrony prawnej fizjoterapeuty

Wizerunek jako dobro prawne objęte ochroną na gruncie art. 24 k.c. i art. 81 prawa autorskiego stanowi szeroko pojętą podobiznę człowieka, a więc konkretyzację i ustalenie obrazu fizycznego jednostki, zdatną do zwielokrotniania i rozpowszechniania. Wizerunek w sensie prawnym nie jest więc tożsamy z wyglądem fizycznym człowieka, stanowi przedstawienie i konkretyzację tego wyglądu (4). Wizerunek w świetle art. 81 prawa autorskiego stanowi pewne dobro niematerialne, którego ochrona przyznana przez przepisy prawa autorskiego ma charakter ściśle formalny i obiektywny. 

W przypadku bezprawnego rozpowszechniania wizerunku fizjoterapeuty, np. umieszczenia filmiku z prowadzonej terapii w internecie, fizjoterapeucie przysługuje ochrona prawna, która może być realizowana na podstawie Kodeksu cywilnego (ochrona dóbr osobistych) lub na podstawie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. 

Art. 23 Kodeksu cywilnego zawiera ogólną zasadę, że dobra osobiste w nim wymienione pozostają pod ochroną prawa cywilnego, i to niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Nie wskazuje on natomiast środków ochrony, a więc sankcji przewidzianych na wypadek ich naruszenia. Środki ochrony natomiast zostały wskazane w art. 24 Kodeksu cywilnego. Powyższy artykuł reguluje ochronę prawną wyłącznie przed bezprawnym naruszeniem lub zagrożeniem dobra osobistego. Przepis ten nie wymaga, aby naruszenie było zawinione.

Zgodnie z art. 24 Kodeksu cywilnego osoba, której dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, żeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności żeby złożyła oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Powyższe przepisy nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie własności przemysłowej. 

Reasumując, na podstawie art. 24 Kodeksu cywilnego w przypadku bezprawnego naruszenia dóbr osobistych, m.in. rozpowszechnienia wizerunku bez zgody, poszkodowany fizjoterapeuta ma prawo do skorzystania z następujących roszczeń:

1. żądania usunięcia skutków naruszania,
2. zadośćuczynienia pieniężnego, 
3. zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny,
4. naprawienia szkody majątkowej (jeżeli wystąpiła) na zasadach ogólnych. 

Jednakże należy pamiętać, że ochrona dóbr osobistych przysługuje jedynie przed działaniem bezprawnym. Ponadto, wyjątkowo w niektórych sytuacjach wolno legalnie naruszać prawem chronione dobra osobiste.

Uzasadnienie legalnego naruszenia dóbr osobistych musi być związane z wystąpieniem konkretnych okoliczności wyłączających bezprawność zachowania (tzw. kontratypy). Przede wszystkim to uprawniony podmiot może wyrazić zgodę na ingerencję w sferę dóbr osobistych, a także może ona wynikać z upoważnienia ustawowego. Z orzecznictwa sądowego wynika, że o dokonaniu naruszenia dobra osobistego decyduje obiektywna ocena konkretnych okoliczności, nie zaś subiektywne odczucie osoby zainteresowanej.

Opisane wyżej roszczenia dotyczące ochrony dóbr osobistych, wynikające z Kodeksu cywilnego, mogą być dochodzone kumulatywnie (czyli łącznie) z roszczeniami wynikającymi z prawa autorskiego. 

W przypadku naruszenia prawa do wizerunku fizjoterapeucie na nim przedstawionemu przysługują także roszczenia z Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (art. 78). W świetle art. 78 ust. 1 prawa autorskiego uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone (np. fizjoterapeuta, którego wizerunek został rozpowszechniony bez zezwolenia), może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:

1. zaniechania naruszania,
2. usunięcia skutków naruszenia,
3. naprawienia wyrządzonej szkody:
   1.  na zasadach ogólnych albo
   2.  poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione − trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu,
4. wydania uzyskanych korzyści. 

Roszczeń powyższych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci osoby, której wizerunek został bezprawnie rozpowszechniony. Należy przy okazji zauważyć, że opisane wyżej roszczenia, określone w art. 78 ust. 1 prawa autorskiego, będą mogły mieć zastosowanie także wtedy, gdy dojdzie do „klasycznego” naruszenia praw autorskich majątkowych fizjoterapeuty (np. do książki, artykułu). 

Piśmiennictwo

1. Ślęzak A. (red.): Ustawa o prawie autorskich i prawach pokrewnych. Komentarz. C.H. Beck, 2017, art. 81.
2. Bukowski M., Flisak D. (red.), Okoń Z. i in.: Prawo autorskie i prawa pośrednie. Komentarz Lex. Lex Wolters Kluwer, 2015, art. 81.
3. Wyrok SN z dnia 27 września 2013 r. I CSK 739/12.
4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 września 2018 r. VI ACa 528/17, LEX nr 2616080.

dr Małgorzata Paszkowska
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, autorka m.in. poradnika Prawo dla fizjoterapeutów, DIFIN 2018

Galeria