Rehabilitacja w geriatrii – problemy i wyzwania w codziennej praktyce

Należy również pamiętać, że jeżeli pozwala na to sprawność kognitywna, pacjenci mają prawo podejmowania własnych decyzji odnośnie ich udziału w procesie rehabilitacji. Warto także zwrócić uwagę, aby członkowie zespołu terapeutycznego, zakładający, że osoby starsze w większości mają mniejsze zdolności do podejmowania decyzji odnośnie swojego udziału w procesie rehabilitacji niż młodsi pacjenci, nie zachowywali się w sposób paternalistyczny w stosunku do starszych pacjentów. Członkowie zespołu terapeutycznego powinni dołożyć wszelkich starań, aby starsi pacjenci oraz ich opiekunowie uzyskali wszelkie istotne informacje potrzebne do podjęcia decyzji związanych z procesem rehabilitacji oraz by te informacje były przekazywane w sposób zrozumiały dla osoby starszej, u której mogą występować deficyty w obrębie różnych narządów zmysłów związane z wiekiem. Osoby starsze biorące udział w procesie rehabilitacji powinny rozumieć potencjalne zagrożenia wynikające z braku udziału w procesie rehabilitacji i korzyści wynikające z udziału w nim. Starsi pacjenci powinni także znać wielkość wysiłku koniecznego do wykonania i konieczności dostosowania się do różnych form treningu oraz wiedzieć, jakie są prognozowane osiągnięcia w procesie rehabilitacji. Osoby starsze powinny również mieć możliwość wyrażenia swoich opinii odnośnie realizowanego procesu usprawniania, gdyż cele i priorytety starszego pacjenta mogą się różnić od tego, co proponuje zespół terapeutyczny. Należy podkreślić, że ważnym elementem postępowania rehabilitacyjnego u osób starszych jest twórcze podejście do celów przedstawionych przez pacjenta przy wykorzystaniu odpowiednich dowodów naukowych, doświadczenia klinicznego zespołu terapeutycznego i dostępnych środków. 

Prowadzenie procesu rehabilitacji w geriatrii powinno wiązać się ściśle z utrzymaniem systematycznej aktywności fizycznej przez osoby starsze po zakończeniu procesu rehabilitacji. Systematyczna aktywność fizyczna stanowi nie tylko jeden z najbardziej skutecznych sposobów na utrzymanie lub poprawę sprawności funkcjonalnej i wydolności fizycznej, ale także odgrywa znaczącą rolę w prewencji i wspomaganiu procesu leczenia chorób cywilizacyjnych. Co więcej, korzystne działanie aktywności fizycznej jest niezależne od wieku, jak i od płci i pozwala na budowanie odpowiednich relacji międzypokoleniowych. 

Odmienność efektów treningowych zależna jest od rodzaju aktywności, jaka jest podejmowana, tzn. od tego, czy trening ma charakter wytrzymałościowy, czy siłowy. Trening wytrzymałościowy realizowany na relatywnie niskich wielkościach siły skurczu mięśni definiowany jest jako aktywność angażująca kilka grup mięśniowych, która ma na celu zwiększenie odporności osoby trenującej na zmęczenie, głównie przez poprawę wydolności układu krążeniowo-oddechowego oraz mięśniowego. Aktywność fizyczna o charakterze wytrzymałościowym obejmuje m.in.: Nordic Walking, bieganie czy jazdę na rowerze. Trening siłowy (zwany też oporowym) to trening kształtujący siłę skurczu danej grupy mięśniowej. Głównym efektem treningu siłowego jest hipertrofia mięśni, dzięki czemu trening ten jest stosowany w zapobieganiu sarkopenii, a także – co bardzo istotne zwłaszcza w odniesieniu do treningu osób starszych – służy zapobieganiu i zmniejszaniu ryzyka upadków osób starszych. Nowe doniesienia naukowe wskazują, że trening siłowy może być również wykorzystany w prewencji pierwotnej i wtórnej chorób układu krążenia i oddechowego. Znajduje to odzwierciedlenie w zaleceniach American College of Sports Medicine, która poparła włączenie treningu oporowego do integralnej części programu ćwiczeń dla osób w starszym wieku.

Ponadto należy pamiętać, że regularna aktywność fizyczna wpływa na poprawę pamięci oraz funkcji poznawczych osób ćwiczących. Znaczenie regularnej aktywności fizycznej w profilaktyce licznych chorób przewlekłych, w tym chorób układu krążenia oraz układu oddechowego, a także cukrzycy typu 2 zostało bezsprzecznie wykazane, o tyle związek między regularną aktywnością fizyczną i ryzykiem chorób neurodegeneracyjnych nie jest do końca poznany. Dostępne są jednak dowody na to, że aktywność fizyczna poprawia funkcje poznawcze u osób zdrowych w różnym wieku, co jest szczególnie ważne w kontekście problemów poznawczych spotykanych u osób starszych.

Proces rehabilitacji osób starszych decyduje o ich jakości życia, umożliwia im osiąganie różnych celów, ułatwia kontakty społeczne i pozwala na dobrą adaptację w środowisku, co jest warunkiem zachowania zdrowia fizycznego i psychicznego. Jak wynika z obserwacji własnych u osób w starszym wieku, sprawność funkcjonalna ma decydujące znaczenie i może wpływać na jakość życia w większym stopniu niż zdrowie, a podtrzymywanie tej sprawności zapobiega inwalidztwu psychofizycznemu. Wyniki badań różnych autorów i obserwacje własne wskazują, że osoby w starszym wieku mają wielokrotnie trudności w wykonywaniu czynności niezbędnych do samodzielnego funkcjonowania, ruchy ich stają się nierytmiczne, brak jest ich poprawnej kolejności, która w normalnych warunkach gwarantuje optymalne wykorzystanie możliwości funkcjonalnych, dlatego odpowiedni prowadzony proces rehabilitacji jest tak ważny w ich życiu.

Marek Żak 
– specjalista fizjoterapii
profesor na Wydziale Lekarskim i Nauk o Zdrowiu
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach

Galeria