Rola kompleksowej rehabilitacji w porażeniu nerwu twarzowego

Masaż

Kolejnym obszarem jest masaż. Wprawdzie sam masaż jest mniej skuteczny od PNF, ale jego stosowanie również przynosi szybkie efekty rehabilitacyjne (38). Tradycyjnie przyjmowało się, że szczególnie pomocne mogą być techniki związane ze wspomaganiem krążenia, ponieważ oczywiste jest, że od ukrwienia zależy wrażliwość mięśni na zanik (39). Innym typowym celem wprowadzania masażu jest zmniejszenie napięcia pracujących mięśni (39-40). Należy przy tym pamiętać, że w fizjoterapii masaż może być ukierunkowany nie tylko na przywracanie właściwej czynności struktur ciała, ale np. na redukcję objawów bólowych (41). W porażeniu nerwu twarzowego zmierza on także do ograniczenia nadmiernego napięcia mięśniowego (40) czy generowania prawidłowego napięcia (42). Zasadą jest, że masaż wykonuje się w obszarze obu części twarzy, a nie tylko po stronie porażonego nerwu. Zazwyczaj wykonuje się masaż klasyczny obejmujący wszystkie części twarzy (np. kolejno warga górna i dolna, broda, policzki, podbródek, nos, okolica brwi, czoło, mięsień okrężny ust, mięsień okrężny oka) (44). W zależności od stanu danego pacjenta oraz preferencji danego fizjoterapeuty typowo stosowane techniki mogą obejmować znacznie przedłużone, delikatne głaskanie określonych obszarów (franc. effleurage) (45), nacisk na wybrane obszary (w tym na mięśnie okrężne oka i ust) (45), delikatne stukanie (ang. tapotement) (46).

Metody elektroterapeutyczne

W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy następuje całkowita utrata funkcji mięśni, można zastosować stymulację elektryczną, w szczególności po to, aby zapobiec atrofii mięśni (47). Należy tu podkreślić, że istnieją publikacje prezentujące dowody laboratoryjne na to, że elektrostymulacja stosowana w tym celu ma uzasadnienie fizjologiczne (48).

Część literatury zaleca stymulację elektryczną wykonywaną samodzielnie lub w połączeniu z masażem. Istnieją także studia przypadków prezentujące bardzo dobre efekty rehabilitacji (49). W literaturze ścierają się jednakże ze sobą poglądy na temat skuteczności elektrostymulacji i jej braku (50).

Typowo stosuje się elektrostymulację jednobiegunową, podczas której poprzez podawanie impulsów na punkty motoryczne twarzy wywoływane są skurcze mięśni. Należy stosować krótki prąd impulsowy z przerwami, do 10 minut w ramach jednego zabiegu, przez okres od kilku tygodni (typowo 1-4 tygodni) do 6 miesięcy (51). Należy przy tym jednakże zauważyć, że skoro dowody naukowe na skuteczność elektrostymulacji są, mimo opisywanych przypadków wyleczeń, bardzo słabe, zasadne wydaje się, aby – jeśli już stosować długotrwałą terapię tą metoda – miało to miejsce wyłącznie, gdy wyraźnie przynosi ona u danego pacjenta obserwowalne obiektywnie efekty.

Przy stosowaniu elektrostymulacji ważny jest odpowiedni dobór jej parametrów, który umożliwiają nowoczesne urządzenia rehabilitacyjne. Obejmuje to w szczególności wyznaczenie krzywej I/T, reobazy i chronaksji (52). Krzywa I/T ilustruje zależność pomiędzy intensywnością i czasem trwania bodźca elektrycznego, ułatwiając identyfikację optymalnych parametrów stymulacji (pożądana reakcja przy minimalizacji dyskomfortu). Reobaza jest to minimalna amplituda prądu elektrycznego wymagana do wywołania reakcji, stanowiąca punkt odniesienia dla intensywności bodźca, natomiast chronaksja mierzy czas potrzebny do zainicjowania reakcji przez bodziec o wartości podwójnej reobazy, co daje obraz, jak szybko nerwy mogą być pobudzone (53).

Techniką o dowiedzionej skuteczności jest także jonoforeza. Polega ona na dostarczaniu substancji czynnych, zazwyczaj niesteroidowych środków przeciwzapalnych (przy czym tradycyjnie podejmuje się także próby z użyciem steoroidów, soli mineralnych, roślinnych substancji czynnych) (54), bezpośrednio do dotkniętego obszaru przez skórę za pomocą prądu elektrycznego, dlatego może być ona dogodnie stosowana w połączeniu z elektrostymulacją. Dowiedziono, że jonoforeza z witaminą B₁ i witaminą B₁₂ poprawia regenerację osłonki mielinowej nerwu twarzowego, podczas gdy elektrostymulacja ma silny, korzystny wpływ na regenerację aksonów. Dlatego obie metody razem pozwalają na wywołanie kompletnej regeneracji nerwu twarzowego (55).

Inną często stosowaną metodą elektroterapii, zwłaszcza w Polsce, w rehabilitacji porażenia nerwu twarzowego, jest galwanizacja anodowa (pot. galwanoterapia) zmierzająca głównie do redukcji dolegliwości bólowych (56).