Skuteczność terapii łączonej w przewlekłym zespole bólowym odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa

Dyskusja

Zespoły bólowe kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego z promieniowaniem do kończyny dolnej stają się coraz większym problemem współczesnej cywilizacji. W kompleksowym postępowaniu fizjoterapeutycznym, które jest uważane za metodę zachowawczą, nadrzędnym celem jest zmniejszenie dolegliwości bólowych, odzyskanie prawidłowego zakresu ruchomości oraz odpowiedniej stabilizacji kręgosłupa (4). 

W celu intensyfikacji efektu terapeutycznego dąży się do zastosowania różnych rodzajów energii podczas tzw. „terapii łączonej”. Skojarzenie kilku czynników fizycznych (np. mechanicznego, termicznego, elektrokinetycznego, fotochemicznego) umożliwia jednoczesne uruchomienie różnych mechanizmów leczniczych. Jak wynika z przeprowadzanych badań, zastosowanie terapii łączonej istotnie zmniejsza dolegliwości bólowe oraz poprawia funkcje u pacjentów z przewlekłym zespołem bólowym odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. Jednakże istotnie wyższą skuteczność terapeutyczną zaobserwowano po zabiegach łączonych masażu klasycznego, naświetlania promieniowaniem podczerwonym oraz przezskórnej elektrycznej stymulacji nerwów TENS.

W grupie I efekt przeciwbólowy zaobserwowany po terapii może wiązać się z uruchomieniem pozasegmentarnych mechanizmów hamowania bólu na skutek zabiegów z prądem typu TENS. Zastosowanie długich impulsów elektrycznych o niskiej częstotliwości oraz stymulacji na poziomie ruchowym pobudza zstępujące układy endorfinowe (5). Działanie biologiczne promieniowania podczerwonego jest natomiast związane z wywoływaniem w tkankach efektów termicznych (5). Rozgrzanie tkanek okołokręgosłupowych oraz pobudzenie przepływu krwi wtórnie obniżyło napięcie mięśniowe u pacjentów, co przełożyło się na zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz poprawę funkcji pacjentów. Zdaniem Romanowskiego masaż klasyczny jest jedną z najpopularniejszych metod w leczeniu dolegliwości bólowych pleców. Przyczynia się do zmniejszenia bólu, przywraca prawidłowe napięcie mięśniowe, sprzyja relaksacji (6).

W grupie II korzystny efekt terapeutycznym był wynikiem oddziaływania bodźców fotobiostymulacyjnych (laseroterapia niskoenergetyczna), termicznych, mechanicznych, fizykochemicznych (sonoterapia) oraz elektrycznych (prądy wg Träberta). 

Naświetlanie tkanek promieniowaniem laserowym stymuluje uwalnianie i aktywność substancji biologicznie czynnych, co wtórnie zmniejsza dolegliwości bólowe, oddziałuje przeciwzapalnie oraz stymuluje mikrokrążenie (5).

W przeprowadzonych zabiegach nadźwiękawiania wartość średniego natężenia czasowego była równa lub większa niż 0,4 W/cm², co wiązało się z wytwarzaniem w tkankach ciepła. Skutkami termicznego działania fali uderzeniowej są m.in.: zwiększenie rozciągliwości tkanki kolagenowej, pobudzenie przepływu krwi, podniesienie progu pobudliwości receptorów bólowych oraz normalizacja napięcia mięśniowego (5). Wpływ biologiczny elektrostymulacji wg Träberta wiąże się natomiast z: hamowaniem układ współczulnego, obniżeniem napięcia mięśni przykręgosłupowych oraz zahamowaniem przewodnictwa informacji bólowej (7). 

Skuteczność terapii łączonej u pacjentów z zespołem bólowym dolnego odcinka kręgosłupa była również oceniana przez innych autorów (8, 9). Rezultaty badań Guzego i wsp. (8) wskazują, że włączenie laseroterapii do terapii obejmującej ćwiczenia wzmacniające mięśni tułowia, magnetoterapie, ciepłolecznictwo oraz prąd TENS istotnie zmniejsza dolegliwości bólowe w porównaniu do terapii łączonej bez laseroterapii u pacjentów z zespołem bólowym odcinka L-S. Wg Lisińskiego laseroterapia jest jednym z najważniejszych zabiegów fizykalnych, ze względu na działanie przeciwbólowe i stymulujące procesy regeneracyjne tkanek (10). W innych badaniach oceniono skuteczność: grupowej gimnastyki, technik relaksacji, masażu klasycznego, elektroterapii typu TENS oraz sonoterapii u pacjentek z bólem dolnej części kręgosłupa (9). Wykazano, że taka terapia łączona istotnie poprawia zakres ruchomości kręgosłupa oraz zmniejsza dolegliwości bólowe. 

Wnioski

Terapia łączona zabiegów fizykalnych okazała się skuteczna w leczeniu przewlekłego zespołu bólowego odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. W kompleksowym postępowaniu fizjoterapeutycznym sugeruje się skojarzenie zbiegów masażu klasycznego, naświetlania promieniowaniem podczerwonym oraz przezskórną elektryczną stymulację nerwów TENS.

Podsumowanie

Grupa pacjentów, na których można stosować metody opisane w artykule

Pacjent w wieku pomiędzy 45-65 lat z każdej grupy, w której wystąpiło dane schorzenie.

Zastosowany program rehabilitacji

Terapia łączona w czasie 2 tygodni (łącznie 10 dni zabiegowych):

Masaż klasyczny − techniki: głaskania, rozcierania, ugniatania, oklepywania, wibracji. Opracowywano mięśnie przykręgosłupowe odcinka lędźwiowego, grzbiet oraz pośladki. Czas – 15 min. 

Naświetlanie promieniowaniem podczerwonym − lampa Solux z filtrem czerwonym ustawiona prostopadle do tkanek w odległości ok. 50 cm. Pacjent podczas zabiegu odczuwał przyjemne, intensywne ciepło. Czas − 15 min.

TENS: czas trwania impulsu − 150 μs, modulacja częstotliwości impulsów w zakresie 1-20 Hz, przebiegu bifazowy symetryczny, natężenie prądu na poziomie czuciowo-ruchowym. 2 elektrody przykręgosłupowo na poziomie L-S. Czas – 30 min. 

Współpraca z innymi specjalistami

Aby rehabilitacja przyniosła najlepsze skutki, sugeruje się pacjentowi współpracę z ortopedą i/lub traumatologiem. Jeśli pacjent ma problemy z nadwagą lub otyłością, warto polecić konsultację dietetyczną i psychologiczną. 

Wskazania i porady

U pacjentów z przeczulicą skórną należy odpowiednio zmniejszyć siłę chwytów stosowanych w masażu klasycznym oraz zwiększyć odległość pomiędzy lampą Solux a tkankami pacjenta. Gdy pacjent wykazuje dużą wrażliwością na prąd elektryczny, zamiast prądów typu TENS zaleca się zastosowanie stymulacji wysokonapięciowej (czas trwania impulsu − 135 μs, modulacja częstotliwości impulsów w zakresie 1-20 Hz, impulsy szpilkowe, podwójne, bifazowe symetryczne, natężenie prądu na poziomie czuciowo-ruchowym). 

Zastosowanie metody

Terapia łączona znajduje zastosowanie w leczeniu m.in. dysfunkcji układu narządów ruchu, w schorzeniach ortopedycznych, reumatologicznych, neurologicznych. 

Piśmiennictwo 

1. Henschke N., Kamper S.J., Maher C.G.: The epidemiology and economic consequences of pain. „Mayo Clinic Proceedings”, 2015, 90, 139-147.
2. Koszewski W.: Choroba zwyrodnieniowa jako podłoże mechaniczne zespołów bólowych kręgosłupa. Rola czynników mechanicznych. [W:] Koszewski W. (red.): Bóle kręgosłupa i ich leczenie. „Termedia”, Poznań 2010, 32-41.
3. Stodolny J.: Choroba przeciążeniowa kręgosłupa. ZL Natura, 2000.
4. Plaskiewicz A., Kałużny K., Kochański B., i wsp.: The use of physical therapy in the treatment of pain lumbar spine. „Journal of Education, Health and Sport”, 2015, 5, 11-20.
5. Ward A., Robertson V., Low J., Reed A.: Fizykoterapia. Aspekty kliniczne i biofizyczne. Wrocław 2009.
6. Romanowski M., Romanowska J., Grześkowiak M.: A comparison of the effects of deep tissue massage and therapeutic massage on chronic low back pain. „Studies in Health Technology and Informatics”, 2012, 176, 411-4.
7. Gieremek K., Drugacz W.: Nowotny J.: Zastosowanie prądów Träberta w terapii segmentarnej. „Balneologia Polska”, 1998, XXXX, 1-2.
8. Guzy G., Ridan T., Kołodziej P. i wsp: Effectiveness of laser therapy among patients with low back pain syndrome. „Hygeia Public Health”, 2012, 47, 4, 484-489.
9. Cichoń D. Ignasiak Z.: Efficacy of Physiotherapy in Reducing Back Pain and Improve Joint Mobility in Older Women. „Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja”, 2019, 21, 1, 45-55.
10. Lisiński P., Trojanowicz M., Stryła W.: Laseroterapia i magnetoterapia jako metody wspomagające leczenie zespołu bólowego kręgosłupa szyjnego. „Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja”, 2005, 7, 3, 302-305.

Galeria

Zobacz więcej