Upadki osób starszych – vademecum fizjoterapeuty

Skuteczne programy zapobiegania upadkom obejmują zindywidualizowane ćwiczenia, które umożliwiają lub wspierają codzienne zadania, ale także wzmacniają mięśnie i poprawiają równowagę. Do niektórych ćwiczeń można dodać ciężarki lub taśmy, aby zwiększyć skalę trudności. Ćwiczenia powinny być wymagające (w celu wymuszenia adaptacji układu mięśniowego i nerwowego), ale bezpieczne (aby zapobiec urazom), powinny być też regularnie oceniane i modyfikowane, aby zapewnić utrzymanie optymalnego poziomu trudności (1, 7, 8, 14).

Ćwiczenia równowagi i siły mające na celu zmniejszenie ryzyka upadku należy przeprowadzać przynajmniej trzy razy w tygodniu przez minimum 12 tygodni, a według niektórych badaczy nawet 6 miesięcy. Tygodniowy czas ćwiczeń powinien wynosić minimum 2 godziny. Korzyści płynące z ćwiczeń są tracone po ich zaprzestaniu, dlatego ważna jest możliwość kontynuowania aktywności (nawet w ograniczonym zakresie) po zakończeniu programu (1, 2, 6-8, 14).

Przykłady ćwiczeń:

• przejścia z siedzenia do stania (fot. 1a-b),
• ugięcia kolan/przysiady (fot. 2),
• stanie z węższą podstawą ciała (stopy złączone lub stanie pięta – palce) (fot. 3),
• przechodzenie nad przeszkodami (fot. 4a-b),
• chodzenie w różnych kierunkach/środowiskach/z różną prędkością, np. chodzenie po okręgu, chodzenie po „ósemce”,
• wspięcia na palce/na pięty (fot. 5a-b),
• chodzenie po schodach (fot. 6a-b),
• chód w tył, pięta – palce, na piętach, na palcach,
• stanie na jednej nodze (fot. 7),
• celowane ćwiczenia wzmacniające osłabione grupy mięśniowe – mięśnie tułowia, bioder, kolan, stóp (fot. 8-10).

Przykładowy program ćwiczeń profilaktyczno-terapeutycznych dla polskich fizjoterapeutów opracowany został przez prof. M. Żaka (17) i nosi nazwę GRAW-DPS (Gibkość, Równowaga statyczna oraz dynamiczna, Aktywność Aerobowa, Wirtualna rzeczywistość, Dwuzadaniowe aktywności, Podnoszenie się po upadku, Siła mięśniowa).

Program ten zakłada współpracę kilku specjalistów: lekarza, fizjoterapeuty, psychologa, dietetyka oraz terapeuty zajęciowego i dostosowany jest do stopnia samodzielności osoby starszej. Trwa trzy miesiące i zawiera:

• ćwiczenia jogi i tai chi,
• trening równowagi dynamicznej i statycznej (w tym układu przedsionkowego),
• ćwiczenia aerobowe dostosowane do HRmax,
• trening z zastosowaniem technologii wirtualnej rzeczywistości w celu kształtowania cech motorycznych i zdolności poznawczych,
• ćwiczenia łączące dwa zadania – aktywność poznawczą jako zadanie pierwszoplanowe i zadanie poznawcze lub fizyczne jako drugoplanowe,
• naukę podnoszenia się po upadku,
• trening oporowy głównych partii mięśniowych tułowia oraz kończyn – mający na celu kształtowanie masy, mocy i siły mięśni osób starszych.

Program GRAW-DPS, jak twierdzi autor, należy realizować we wcześniej przygotowanych i opracowanych blokach treningowych, a wyniki poddawać ewaluacji na podstawie międzynarodowych skal i kwestionariuszy ocen sprawności funkcjonalnej oraz obiektywnej oceny cech motorycznych (17).

Czytelnik może również zaznajomić się z jednym z innych gotowych programów, np. Otago Exercise Program, który został przetłumaczony na język polski i jest dostępny dla polskich fizjoterapeutów (7).

Należy jednak zaznaczyć, że konieczne są dalsze badania w celu ustalenia bardziej sprecyzowanych parametrów treningu, w tym:

1. ) optymalnego trybu, intensywności i częstotliwości treningu równowagi i siły,
2. ) optymalnych strategii indywidualizacji programów ćwiczeń,
3. ) cech osób starszych, które mogą odnieść korzyści z określonych schematów ćwiczeń (7).

Trzeba podkreślić, że samo chodzenie, sam trening siłowy lub zwykłe zachęcanie osób starszych do zwiększenia aktywności nie są skuteczne w zmniejszaniu częstości upadków lub ryzyka, co podkreśla potrzebę zintegrowania treningu siłowego z treningiem równowagi i innymi formami prewencji (7).

Dodatkowo wskazuje to na dużą potrzebę zaopatrzenia pacjentów w umiejętność wstania po upadku.
Metodą, jaką mogą stosować polscy fizjoterapeuci, jest metoda tzw. ruchów wstecznych, w której pacjent wykonuje sekwencję ruchów od końca, tj. od pozycji stojącej przy krześle.

Następnie stopniowo przechodzi przez: → klęk jednonóż → klęk obunóż → klęk podparty leżenie przodem → leżenie tyłem → powrót do pozycji początkowej.

Co ważne, w metodzie tej senior nie przechodzi do kolejnego etapu, dopóki nie opanuje wcześniejszej sekwencji, zaczynając i kończąc na pozycji stojącej.

W przypadku, gdy konkretna pozycja jest problematyczna, ruch ten można podzielić na jeszcze mniejsze sekwencje (17).

Polecamy: Ćwiczebnik. Czyli jak zadbać o zdrowie poprzez ruch

Galeria

Zobacz więcej