Koślawość kolan u dzieci – przyczyny, diagnozowanie i postępowanie lecznicze

O patologicznej koślawości kolan świadczyć mogą objawy takie jak ból – podkreślany przez większość autorów (5, 8, 29) oraz wynikająca z niego ograniczona aktywność dziecka (8). Wśród niepokojących cech koślawości autorzy wymieniają również asymetryczność i jednostronność (29). Na podstawie szczegółowej analizy prac S. Scherl i in. (29), G. White’a i G. Mencia (1), A. Dobbe i P. Gibbonsa (5), A. Evans (30) zdefiniowano przyczyny patologicznej koślawości kolan. Wymienia się wśród nich: urazy (np. w wyniku złamania przynasady bliższej kości piszczelowej – 90% szans wystąpienia koślawości), dysplazje szkieletowe, choroby metaboliczne (krzywica, osteodystrofia nerkowa), infekcje, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, jałowe martwice kości Blounta i Perthesa, rozwojową dysplazję stawów, mózgowe porażenie dziecięce, nowotwory kości, asymetryczny wzrost kości udowej, nieprawidłowe ustawienie rzepki i kości udowej.

Deformacje narządu ruchu jako konsekwencja koślawości stawów kolanowych

Następstwem utrzymującej się koślawości kolan jest wystąpienie licznych zmian strukturalnych w obrębie układów: kostnego, więzadłowego oraz mięśniowego (2, 31). Powoduje to m.in. utratę zwartości stawu, co zwiększa ryzyko urazów, takich jak zwichnięcie rzepki (2, 19, 32). Koślawe ustawienie kolan przyczynia się również do wzrostu obciążenia po stronie bocznej stawu (31, 33, 34). Zgodnie z prawem Delpecha-Wolffa prowadzi to do zahamowania wzrostu kości w miejscu nadmiernie działających sił i jednocześnie potęguje asymetrię kłykci (35). Kolejność pojawiania się zmian strukturalnych występujących w koślawieniu kolan, zaproponowaną przez S. Owczarka, przedstawiono na ryc. 1 (2). Dodatkowo do konsekwencji wynikających z koślawości kolan zalicza się zmiany w obrębie stopy (wspomniane wcześniej płaskostopie i koślawość). Ponadto gdy deformacja stawów kolanowych jest jednostronna lub większa po jednej stronie, może prowadzić do powstania skoliozy w odcinku lędźwiowym kręgosłupa (2, 13).

Rozwój osi kończyn dolnych

W okresie rozwoju dziecka ukształtowanie kończyn dolnych ulega etapowym zmianom. Na podstawie opisów większości autorów (5, 18, 32, 36, 37) zebrano zbieżne informacje, które zilustrowano na ryc. 2 w celu przedstawienia procesu fizjologicznego rozwoju osi stawów kolanowych.

Rozwój osi kończyn dolnych przebiega od szpotawości w okresie noworodkowym (10-15°), która wynika z pozycji embrionalnej przyjmowanej w łonie matki (19), poprzez ustawienie koślawe między 2. a 4. rokiem życia, aż do uzyskania prawidłowej osi kolan (32), którą charakteryzuje minimalna koślawość, czyli około 8° kąta udowo-piszczelowego u kobiet i 7° u mężczyzn (6). Warto dodać, że u niewielkiej części dzieci (10%) wraz z rozpoczęciem chodzenia obserwuje się szpotawe ustawienie stawów kolanowych (18), a największa fizjologiczna koślawość występuje między 3. a 4. rokiem życia (5, 32, 37).

Zakresy fizjologicznej koślawości

Przedstawione powyżej opinie na temat sekwencyjności rozwoju osi kończyn dolnych są zbieżne, natomiast zróżnicowane są informacje o zakresach fizjologicznej koślawości. Większość autorów nie uwzględnia zmienności tej cechy w przebiegu rozwoju dziecka (1, 2, 5, 18, 19, 32, 36), a część podaje wartości z uwzględnieniem kategorii wiekowych (15, 25-28). Wartości określające zakres koślawości fizjologicznej przyjęte przez różnych autorów z wykorzystaniem odległości międzykostkowej i kąta udowo-piszczelowego bez podziału na wiek przedstawiono w tab. 2. Z kolei zróżnicowane normy z podziałem na wiek przedstawiono w tab. 3.

Galeria

Zobacz więcej